Σπύρος Βρεττός: Ο πλανήτης Γη δεν μπορεί να υπομείνει τη σπορά άλλης δυστυχίας!

Έτσι, για να ξαναθυμηθούμε και ξανασκεφθούμε κάποια πράγματα: Ο Πλάτων στον μύθο του Πρωταγόρα-που ο ίδιος ο μεγάλος σοφιστής αφηγείται και εκδιπλώνει στον Σωκράτη και στους παρακαθήμενους συζητητές, αποκαλεί την απαρχή της τεχνολογικής ανάπτυξης «τεχνική σοφία», ενώ την εμφάνιση της πολιτικής-και παρά τη σημασία που της αποδίνει-την αποκαλεί απλώς «πολιτική τέχνη». (Πλάτωνος Πρωταγόρας, 317e κ.ε.)

Έχουν περάσει τα 6000 πρώτα χρόνια του γήινου πολιτισμού-πρόκειται αλήθεια για ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα ώστε να δημιουργηθεί αποδεκτός γήινος πολιτισμός. Αλλά η μεν ανάπτυξη της τεχνικής επιβεβαιώνει καθημερινά τον όρο «τεχνική σοφία», ενώ η «πολιτική τέχνη» παραμένει απλώς «τέχνη ανεπαρκής»(!), παρά τις φιλοσοφικές και τις όποιες άλλες ευφυείς νομικές παρεμβάσεις.

Και για τις 6000 χρόνια πολιτικής ζωής αυτό που διαμορφώνει την «πολιτική τέχνη» είναι η «επαρχιακή σκέψη»: ένα είδος σκέψης που υπερασπίζεται παντοιοτρόπως-και ως τις μέρες μας- το συμφέρον μιας ορισμένης περιοχής του πλανήτη, μιας πόλεως-κράτους, ενός συνασπισμού πόλεων-κρατών, μιας αυτοκρατορίας, όταν σχηματίζονται αυτοκρατορίες, μιας ισχυρής χώρας ή ενός συνασπισμού ισχυρών χωρών ή ακόμα και μιας κοινότητας ιδιωτικών συμφερόντων...
Η «επαρχιακή σκέψη»-μόρφωμα της ανθρώπινης ευφυΐας-δημιουργεί αυτό που αποκαλούμε πολιτισμό στις διάφορες εκφάνσεις του.

Θα πρέπει να παρατηρήσομε ότι η επιστημονική σκέψη όπως και η φιλοσοφική, ή η καλλιτεχνική σκέψη και δημιουργικότητα υπερβαίνει πολλές φορές την «επαρχιακή σκέψη». Αλλ'η τελευταία αυτή παραμένει πανίσχυρη μέχρι αυτή τη στιγμή που ένας πόλεμος βρίσκεται εν εξελίξει και με εντελώς άδηλη την εξέλιξή του.
Είναι γνωστό ότι καθ'όλη τη διάρκεια του ως εδώ γήινου πολιτισμού η
«επαρχιακή σκέψη» προκάλεσε αφόρητες συγκρουσιακές καταστάσεις, αιματηρούς πολέμους και καταρρεύσεις ισχυρών και λιγότερο ισχυρών χωρών.

Υπήρξε μία ιστορικής σημασίας υπέρβαση της «επαρχιακής σκέψης» στη σχετικά πρόσφατη παγκόσμια ιστορία. Εμπεριέχεται στην Ιστορία του Ψυχρού Πολέμου (1945-1991). Αυτή η υπέρβαση πραγματώνεται σε μια χρονική περίοδο αδυσώπητης αντιπαράθεσης ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Το αξιομνημόνευτο αυτό ιστορικό γεγονός, που κόντεψε να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο, είναι η Κρίση των πυραύλων της Κούβας, (Cuban Missile Crisis), από 14 έως 28 Οκτωβρίου 1962. Άρχισε από την ανάπτυξη σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές στο έδαφος της Κούβας, ως απάντηση στην εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων στο έδαφος της Μ. Βρετανίας, της Ιταλίας και κυρίως της Τουρκίας.

Η τρομακτική ένταση των πραγμάτων κορυφώνεται όταν ένα αμερικανικό U-2, με πιλότο τον επισμηναγό Rudolf Anderson, Jr., από τη Νότια Καρολίνα κατερρίφθη από σοβιετικό πύραυλο SAM πάνω από το έδαφος της Κούβας, και ο πιλότος του σκάφους σκοτώθηκε. Το γεγονός λαβαίνει χώρα το πρωί της 27ης Οκτωβρίου 1962, οδηγώντας τα πράγματα σε περαιτέρω αναπόφευκτη ρήξη. Ο Ρόμπερτ Κέννεντυ σημειώνει: « Αρχικά υπήρξε σχεδόν ομοφωνία ότι έπρεπε να επιτεθούμε νωρίς το επόμενο πρωί με βομβαρδιστικά και μαχητικά και να καταστρέψομε τις θέσεις των SAM. Όμως και πάλι ο Πρόεδρος μας συγκράτησε όλους. «Δεν είναι το πρώτο βήμα που με απασχολεί, είπε, «αλλά η περαιτέρω κλιμάκωση και από τις δύο πλευρές ως το τέταρτο και πέμπτο βήμα- έκτο δε θα υπάρξει γιατί δεν θα έχει απομείνει κανένας για να το κάμει...». (Βλ.Robert F. Kennedy, Δεκατρείς μέρες-Η Κρίση των πυραύλων της Κούβας, μτφρ.-επιμέλεια: Μάρκελλος Λιναίος, εκδ. Λιναίος, σ. 80).

Κι ενώ την ίδια δραματική εκείνη μέρα φτάνει στην Ουάσινγκτον η συμβιβαστική επιστολή Χρουτσώφ, ένα δεύτερο κατασκοπευτικό U-2 αναχαιτίζεται πάνω από το έδαφος της ΕΣΣΔ και μάλιστα όχι οπουδήποτε, αλλά πάνω από τη χερσόνησο Φουκότκα, περιοχή της σοβιετικής Άπω Ανατολής, όπου βρίσκονταν εγκατεστημένοι στρατηγικοί διηπειρωτικοί πύραυλοι της ΕΣΣΔ, που σκόπευαν κατευθείαν στις ΗΠΑ...Και «κυριολεκτικά ως εκ θαύματος το επεισόδιο δεν εκλήφθη από τους Σοβιετικούς ως τελική αναγνωριστική πτήση, πριν από την έναρξη αμερικανικής πυρηνικής επίθεσης εναντίον της ΕΣΣΔ».

Υπήρξε και ένα τρίτο δραματικό γεγονός που θα οδηγούσε σίγουρα σε πυρηνική σύγκρουση. «Σοβιετικό υποβρύχιο V-50, που βρισκόταν ανοιχτά της Κούβας, ήρθε πολύ κοντά στην εκτόξευση τορπίλης με πυρηνική κεφαλή προς τον αμερικανικό στόλο που επόπτευε την περιοχή. Η εκτόξευση αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή λόγω της διαφωνίας του Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ, ενός από τους τρεις αξιωματικούς του Σοβιετικού Ναυτικού, που έπρεπε να συμφωνήσουν ομοφώνως για την εκτόξευση». (Θα μπορούσε να σχολιαστεί η έννοια της ομοφωνίας, ως συναίσθηση υψηλής ευθύνης για το καταστροφικό εγχείρημα). Ο Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ είχε παίξει επίσης σημαντικό ρόλο στη διάσωση του υποβρυχίου Κ-19, όταν αυτό παρουσίασε πρόβλημα στον πυρηνικό του αντιδραστήρα με δραματικές συνέπειες. (Wikipedia)

Αλλά τόσο ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ, όσο και ο κύριος σύμβουλός του Ρόμπερτ Κέννεντυ, και από πλευράς Σοβιετικής Ένωσης ο Νικήτα Χρουτσώφ, ως Πρόεδρος του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ όσο και το Πρεζίντιουμ (Συμβούλιο), που είχε εξουσιοδοτήσει τον Νικήτα Χρουτσώφ να χειριστεί την όλη κρισιμότατη υπόθεση, επέδειξαν τελικά αξιοθαύμαστη ψυχραιμία, σύνεση και πολιτική σοφία. Ο παγκόσμιος όλεθρος απετράπη την τελευταία στιγμή και με την άκρως ενεργό παρουσία ενός πολύ προικισμένου Βιρμανού διπλωμάτη, του τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Ου Θαντ (U. Thant Sithοu). Υπήρξαν –σωτήριες αμοιβαίες υποχωρήσεις: Από πλευράς ΗΠΑ, να άρουν τον αποκλεισμό της Κούβας και να παρέξουν διαβεβαιώσεις ότι δεν θα πραγματοποιήσουν εισβολή. Και από πλευράς ΕΣΣΔ, απόσυρση των πυραύλων από την Κούβα, μετά τη διαβεβαίωση ότι οι ΗΠΑ δεν θα εισβάλουν στην Κούβα...

Επιβεβαιώθηκε η ρήση του Πλάτωνος ότι τέλος των δεινών στις πόλεις του κόσμου μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν οι Κυβερνήτες καταστεί δυνατόν να φιλοσοφήσουν αληθινά ή αν οι αληθινοί φιλόσοφοι καταστούν Κυβερνήτες του κόσμου. (Βλ. ενδεικτικά για την Κρίση των πυραύλων της Κούβας, Wikipedia, και για μια συνολικότερη εικόνα, Allison Graham, Philip Zelikow, Η Κρίση της Κούβας, πρόλογος: Κ. Υφαντής, Επίμετρο: Π. Βαρβαρούσης, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2006. Robert F. Kennedy, Δεκατρείς μέρες-Η κρίση των πυραύλων της Κούβας, Λιναίος, 1971. Νικόλαος Παπαστρατηγάκης, Εισαγωγή στην Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης (1917-1991), εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα 2018).

Εκεί περίπου, μέσα δηλαδή στη δεκαετία του 1980 δημιουργήθηκε αυτό που θα μπορούσε να ονομάσομε ως την πλέον πανούργα δελεαστική πρόταση της παγκόσμιας ιστορίας προς «άμυαλους ανθρώπους»: Το όλο ζήτημα των πυρηνικών όπλων μεσαίου βεληνεκούς είχε τεράστια σημασία επειδή οι εκατέρωθεν εξοπλισμοί είχαν αναχθεί στο σημείο τού να «προσφέρουν» τη δυνατότητα του πρώτου χτυπήματος. Πράγμα που σημαίνει ότι όποιος προλάβαινε να χτυπήσει πρώτος θα αφαιρούσε παντελώς τη δυνατότητα του άλλου για οποιαδήποτε αντίδραση. Επρόκειτο πράγματι για μία τρομερά δελεαστική πρόταση της ιστορίας προς «άμυαλους ανθρώπους». Αλλ'ευτυχώς οι πρωταγωνιστές αποδείχτηκαν εχέφρονες.

Η δελεαστική πρόταση δεν έπεισε κανέναν, ούτε στη Δύση ούτε στην Ανατολή: η Συνθήκη INF (Intermediate –Range Nuclear Forces), που υπογράφηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1987 από τον τότε Πρόεδρο των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρήγκαν και τον Πρόεδρο της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, απάμβλυνε και αυτόν τον εφιάλτη. Βάσει της εφαρμογής αυτής της συμφωνίας το 1991, καταστράφηκε μια ολόκληρη κατηγορία συμβατικών και πυρηνικών οπλικών συστημάτων. Επρόκειτο για ουσιώδεις πράξεις αποτροπής αφόρητων δεινών και υπεράσπισης της ζωής.

Φαίνεται, από τη μυθολογία των λαών ότι ο «Όλεθρος» γοήτευε τους βασιλιάδες και τους κυβερνήτες του κόσμου αιώνες πριν από το σήμερα. Ο Λευκάδιος Χερν ήταν ένας συγγραφέας από πατέρα Ιρλανδό στρατιωτικό γιατρό στα Επτάνησα και μάνα Ελληνίδα από τα Κύθηρα. Ο Χερν γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1850. Μετά από μια δύσκολη και βασανισμένη ζωή μεγάλων περιπλανήσεων κατέληξε στην Ιαπωνία. Εκεί βίωσε και γοητεύτηκε βαθιά από τον παραδοσιακό της πολιτισμό, τους θρύλους και τους μύθους ώστε, μεταπλάθοντάς τους σε διηγήματα υπερβάλλουσας τέχνης του λόγου και διευρυμένης σκέψης, τόσο που κατέστη ο εθνικός συγγραφέας των Ιαπώνων-αν και ολόκληρο το έργο του είναι γραμμένο στην αγγλική γλώσσα.

Υπάρχει ένα διήγημά του που ονομάζεται «Όλεθρος». «Όποιος έχει εκατό θέλει χίλια κι εκείνος που έχει χίλια θέλει εκατό χιλιάδες. Όποιος έχει εκατό χιλιάδες θέλει ένα βασίλειο. Κι εκείνος που έχει ένα βασίλειο γυρεύει να εξουσιάζει όλον τον κόσμο».

Μπορεί ο «καταναγκασμός της ιστορίας» να μην λειτουργεί επακριβώς έτσι. Αλλά στα παραπάνω λόγια εμπεριέχεται μεγάλη αλήθεια σε ό,τι αφορά την όλη ανθρώπινη συμπεριφορά και πρακτική, ως τις μέρες μας. Στο διήγημα «Όλεθρος», ο βασιλιάς της ευτυχισμένης χώρας είχε αμέτρητα χρόνια ειρήνης... Η χώρα του είχε μετατραπεί σε ένα γήινο παράδεισο. Η ευτυχία των κατοίκων της ήταν η ιδανική ευτυχία που μπορεί να ονειρευτεί ένας άνθρωπος στον γήινο κόσμο. Και τότε ακριβώς ο βασιλιάς της χώρας έκαμε την παράλογη κίνηση να αγοράσει το τέρας «Όλεθρο»! και επέμεινε σφόδρα στο να πετύχει αυτή του η αγορά. Η δυστυχία εισέβαλε στη χώρα του ως ασυγκράτητο κύμα καταστροφής. Τρόπος να την υπερασπιστεί κανένας δεν υπήρχε. Έτσι, «...ολόκληρη μία χώρα κατεστράφη και κατάντησε μια ερημιά κι ένας τόπος που είναι άξιος να κατοικείται από σαύρες κι από δαίμονες». (Λαφκάντιο Χερν, Όλεθρος και άλλα διηγήματα, απόδοση Πέτρος Π. Καλονάρος, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1991, σ. 11-21).

Εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια πριν από τους κατοίκους της Γης, φαίνεται πιθανόν και οι κάτοικοι του πλανήτη Άρη (που είχαν φυσικές συνθήκες για την ανάπτυξη πολιτισμού όμοιες με τις γήινες του σήμερα, για παραπάνω από ένα εκατομμύριο χρόνια), ελαυνόμενοι από την ίδια πανίσχυρη «επαρχιακή σκέψη» να έκαμαν κι αυτοί την παράλογη κίνηση και να επέμειναν σφόδρα στην αγορά του «Ολέθρου». Κι έτσι να κατέστησαν τον κάποτε ζωηφόρο τους πλανήτη τόπο κατάλληλο για να κατοικούν μόνο σαύρες και δαίμονες... πριν ή ο γιγαντιαίος αστεροειδής ή και άλλες φυσικές αιτίες καταστήσουν τον ευεργετημένο πλανήτη απέραντη έρημο.

Έτσι που σήμερα εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα της επιφάνειάς του να καλύπτονται από βασάλτη και σκόνη οξειδίου του σιδήρου και από καμία πνοή ζωής. Και με μόνη «πνοή ζωής» την αδιάλειπτη παραμορφωτική δράση των καταιγίδων σκόνης... έτσι που ολόκληρη η επιφάνεια του πλανήτη, τα περιγράμματα των βουνών και του όρους Όλυμπος, του ψηλότερου βουνού στο ηλιακό μας σύστημα και όλοι οι κρατήρες στην επιφάνεια του κατάξερου πλανήτη, «ένα επικό, ερημικό τοπίο», που η θλίψη της μεγαλοπρέπειας ή η μεγαλοπρέπεια της απόλυτης θλίψης, κυριαρχούν. Αναλογίζεται κάποιος εύλογα αν αυτή θα είναι η μοίρα και του δικού μας πλανήτη.

Και όμως ο κατάξερος κρατήρας Jezero, εκεί που προσγειώθηκε το Ρόβερ της ΝΑSΑ Perseverence ήταν κάποτε μεγάλη λίμνη (900 τ.χ.), που ετροφοδοτείτο με νερό από το δέλτα ποταμού... Όλα φαίνεται να ήταν σε μία αφ'εαυτής εξισορροπούμενη αρμονία... λίμνες, ποτάμια, βουνά, κοιλάδες... ώσπου όλα κατέστησαν εφιαλτικά!...Ξέσπασαν πλημμύρες με ταχύτητα ροής του νερού έως και 9 μέτρων το δευτερόλεπτο. Οι πλημμύρες αυτές μπορούσαν να μετακινούν έως και 3000 κυβικά νερού ανά δευτερόλεπτο. Συμπαρασύροντας βράχους και οτιδήποτε άλλο βρισκόταν στον δρόμο τους παραμορφώνοντας τα πάντα στο πέρασμά τους και ως το σημείο της απόληξής τους.

(NASA 2020) Οι ερευνητικές διαστημικές αποστολές της ΝΑΣΑ στον Άρη έχουν αποκαλύψει ένα πλήθος από ενδιαφέροντα στοιχεία. Το ερευνητικό πρόγραμμα Rover Perseverance της NASA για τον Άρη για το 2022, o ρομποτικός προσεδαφιστής Insight, για την κατασκευή του οποίου συνέβαλε και ο Έλληνας μηχανικός διαστήματος, Γεώργιος Τσακιρίδης, τα Rovers Curiosity και Persy, διευρύνουν αυτή την πολύτιμη γνώση. «Για εμένα ως μέλος της ομάδας που δούλεψε για την κατασκευή του, το Insight αποτελεί και την πραγματοποίηση ενός ονείρου, ό,τι πιο κοντινό στο παιδικό μου όνειρο να γίνω αστροναύτης. Σαν εκείνα τα όνειρα που κάνεις παιδί όταν πιστεύεις πως θ'αλλάξεις τον κόσμο...»...

Οι διαστημικές πτήσεις του 2022 συμπεριελάμβαναν και το Rover ExoMars Rosalind Franklin, συνεργασία μεταξύ Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας και του Ρωσικού Διαστημικού Πρακτορείου Roscosmos, Σεπτέμβριος του 2022.

Ο ΟΗΕ έχει καθορίσει, από 4-10 Οκτωβρίου 2022, την Παγκόσμια Εβδομάδα Διαστήματος, ως μία διεθνή γιορτή της επιστήμης, της τεχνολογίας και της συνεισφοράς. Ανακουφίζεται η καρδιά του ανθρώπου όταν βλέπει πόσες παγκόσμιες συνεργασίες μπορεί να υπάρξουν από μια διευρυμένη ανθρώπινη σκέψη. Και θλίβεται βαθιά όταν διαπιστώνει πόσο εύκολα μπορεί να ματαιωθούν!

(Υπάρχει τεράστιο ερευνητικό ενδιαφέρον για τον Άρη (ΝΑSA, Emirates Mars Mission 2020, η κινεζική Τianwen-1, η Space X...). Τα ερωτήματα και οι απαντήσεις έχουν τεράστιο ενδιαφέρον. Και τελικά τι απέγιναν οι απ'αιώνες θρυλούμενοι Αρειανοί; Ο συγγραφέας Herbert G. Wells (Ο Πόλεμος των δύο Κόσμων) τους παρουσίασε όχι μόνο ως επισκέπτες αλλά και ως επίδοξους κατακτητές του πλανήτη μας.

Οι Αρειανοί τελικά υπέστησαν το πρώτο τους μεγάλο πλήγμα επειδή αποδυνάμωσαν πλήρως τον ΟΗΑ (Οργανισμό Ηνωμένων Αρειανών), ενισχύοντας στο έπακρο τους Πολεμικούς τους Συνασπισμούς, ώστε να μην αποτρέψουν, εντέλει, έναν μεταξύ τους πυρηνικό πόλεμο. Ακολούθησε η καταστροφή του φυσικού τους περιβάλλοντος ή συντελέστηκε εκ παραλλήλου. Πολύ πιθανόν ενοποίησή τους δεν υπήρξε...
Και οι Γήινοι ακολουθώντας τους ίδιους δρόμους θα καταλήξουν όπως ακριβώς και οι Αρειανοί;

Αυτό που ζούμε σήμερα και οι «καινούργιες» μέρες που ανατέλλουν προοιωνίζονται τον όλεθρο για τους σημερινούς κατοίκους αυτού του πλανήτη;

Η σημερινή μας πραγματικότητα, που συντίθεται από την κλιματική λεγόμενη αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, (που γίνονται όλο και περισσότερο ακραία!), από μία πανδημία που δεν λέει να μας αφήσει ήσυχους και που έχει ήδη σκοτώσει έξι εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη και έχει δημιουργήσει αφάνταστες τραγωδίες σε τόσο πολλούς «καθημερινούς ανθρώπους». και ας μην μας διαφεύγει ότι όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη δεν είναι παρά «καθημερινοί άνθρωποι»... Η πραγματικότητα συντίθεται και από τις ανίατες ασθένειες που αναζωπυρώνονται και ανανεώνονται διαρκώς, και οι οικονομίες αισθάνονται ήδη το βάρος της όλης πραγματικότητας δυσβάστακτο.

Εύλογα θα πίστευε κανένας ότι αυτά όλα θα λειτουργούσαν αποτρεπτικά για την όξυνση των οδυνηρών αντιθέσεων του πλανήτη. Αλλά τότε ξεσπάει ένας τραγικός πόλεμος, που διανοίγει και πάλι την προοπτική ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος για τον πλανήτη Γη. Οι Κυβερνήτες, ιδιαίτερα των ισχυρών χωρών του πλανήτη, σπεύδουν τόσο πρόθυμα να αγοράσουν τον Όλεθρο; Και οι λαοί των χωρών τους συμφωνούν ή απλώς παραμένουν άπραγοι;

Αλλ'αυτή την ιστορική στιγμή δεν υπάρχει άλλο σημείο του Σύμπαντος που να μπορούν να σταθούν οι άνθρωποι, παρά μόνο αυτή η γη. Οσοδήποτε πλούτο κι αν έχει συσσωρεύσει κάποιος δεν γίνεται να δραπετεύσει παρά μόλις λίγα χιλιόμετρα έξω από την ατμόσφαιρα της γης. και τελικά αν δεν υπάρχει η Γη να επιστρέψει, θα αιωρείται μέσα στο σκάφανδρό του διαρκώς –όπως σ'εκείνες τις εφιαλτικές εικόνες που περιγράφει ο Ραίη Μπράντμπερι (Two thousand years and beyond), ώσπου κι αυτός να μετατραπεί σε «αστρική σκόνη».
Και μπορεί μεν η αστρική σκόνη να είναι πολύτιμη για την ανανέωση των γαλαξιών αλλά δεν είναι παρά... σκόνη!

Έτσι και πάλι τίθεται αφ'εαυτού, είτε το θέλομε είτε δεν το θέλομε, το μεγάλο ζήτημα της επάρκειας της ανθρώπινης ευφυΐας να προχωρήσει κατά τι την πολιτική τέχνη όχι ως παραγωγό μεγάλων δεινών αλλά προς αποτροπήν των μεγάλων δεινών της ανθρωπότητας.

Αυτή ακριβώς η ευφυΐα είναι που δημιουργεί τον πολιτισμό που μέσα διαβιούμε όλοι αυτό το διάστημα, εκτός των άλλων, πολιτισμό αφόρητης αγωνίας, όχι της υπαρξιακής αγωνίας κατά Κίργκεγκορ αλλά της αγωνίας της παρουσίας του ανθρώπου ως υλικής και διανοητικής οντότητας. Είναι η ευφυΐα που δεν ενοποιεί την παγκόσμια δραστηριότητα των ανθρώπων υπέρ της ζωής των ανθρώπων.

Οι Άνταμ Φρανκ, καθηγητής Φυσικής και Αστρονομίας, (University of Ronchester), Ντέιβιντ Γκρίνσπουν, (Planetary Science Institute) και Σάρα Γουώκερ (Arizona State University), σε επιστημονικό τους άρθρο θέτουν το ζήτημα της «πλανητικής νοημοσύνης»: ότι δηλαδή η συλλογική δραστηριότητα της ζωής δημιουργεί ένα σύστημα που είναι αυτοσυντηρούμενο.

Ενώ ο πολιτισμός μας δεν αποτελεί παρά ανώριμη τεχνόσφαιρα, μια κοινοπραξία ανθρώπινης προέλευσης συστημάτων και τεχνολογίας, που επηρεάζουν άμεσα τον πλανήτη, μα δεν είναι αυτοσυντηρούμενη. «Δεν έχομε ακόμα τη δυνατότητα να αντιδρούμε συλλογικά προς το βέλτιστο συμφέρον του πλανήτη. Υπάρχει νοημοσύνη στη Γη μα δεν είναι πλανητική νοημοσύνη. (Βλ. Κώστας Μαυραγάνης, Μήπως ο πλανήτης Γη είναι νοήμων; Ένα νοητικό πείραμα, 21-2-2022, από το άρθρο: Can a planet have a mind of its own?, International Journal of Astrology, 16-2-2022).

Το ανεπαρκές της ανθρώπινης ευφυΐας ευθύνεται για τις διαρκώς επαναλαμβανόμενες τραγωδίες, μέσα στις οποίες συνθλίβονται χιλιάδες ή και εκατομμύρια άνθρωποι δημιουργώντας ένα λυπηρό άκρως θέαμα και βίωμα πολιτισμού. Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ τελειώνει τη Ναυτία επιθυμώντας να γράψει «μια ιστορία π.χ. όπως δεν μπορεί να γίνει, μια περιπέτεια.

Θα 'πρεπε να είναι ωραία και σκληρή σα χάλυβας και να κάνει τους ανθρώπους να ντρέπονται που υπάρχουν». Και οι αναγνώστες του βιβλίου «θα σκέφτονταν τη ζωή μου καθώς εγώ σκέφτομαι τη ζωή της Νέγρας: σαν κάτι πολύτιμο μισοχωμένο μέσα στο θρύλο...» (Ζαν Πωλ Σαρτρ, Ναυτία, μτφρ. Κ. Μιχαήλ, εκδ. Εγνατία, Θεσσαλονίκη 1981).

Η ντροπή των ανθρώπων που υπάρχουν, όπως υπάρχουν, δεν αποτελεί μόνο μια υπαρξιακή αποτίμηση. Διασυνδέεται μ'ένα πλήθος παρεμφερών ουσιωδών εννοιών, όπως για παράδειγμα τον όρο φρόνηση. και τις νοηματικές ουσιώδεις αποχρώσεις που παίρνει το ρήμα φρονέω-ώ στην αρχαία ελληνική γλώσσα.

Ο Henri Bergson (Περί της παιδείας του πολίτη), θεωρεί ότι «η φρόνηση απαιτεί κι αυτή δραστηριότητα σε ακατάπαυστη εγρήγορση, προσαρμογή σε νέες πάντα καταστάσεις, συνεχώς ανανεούμενη... Θέλει να θεωρούμε το κάθε πρόβλημα νέο και να το τιμούμε αφιερώνοντάς του μια νέα προσπάθεια. Απαιτεί από εμάς την επώδυνη ενίοτε θυσία απόψεων που έχομε σχηματίσει και έτοιμων λύσεων που διαθέτουμε...» (Henri Bergson, Περί της παιδείας του πολίτη, μτφρ. Νάγια Παπασπύρου, επιμέλεια Δημήτρης Υφαντής, Ροές, Αθήνα 2018, σ. 75.

Διανύομε μια περίοδο κατάπτωσης της ανθρώπινης σκέψης και της ηθικής αποτίμησης των πραγμάτων του κόσμου; Ένας γνήσιος ανθρωπιστής, που κατά την αποτίμηση του Αϊνστάιν κατόρθωσε να αναδειχθεί μεγάλος άνθρωπος μέσα σ'ένα θλιβερό κόσμο, ο Άλμπερτ Σβάιτσερ, διατυπώνει ως κεντρική γενεσιουργό πνοή της όλης του δραστηριότητας το «Δέος για το θαύμα της ζωής». Αντιτίθεται στον Νίτσε και στον «υπεράνθρωπο» «που ακολουθεί την ηθική των κυρίων, δηλαδή την ηθική της θέλησης για δύναμη».

Ο Σβάιτσερ αντιπαραθέτει στη «Θέληση για δύναμη» την άποψη του Τολστόι ότι «η κατάφαση της ζωής σημαίνει τη δημιουργία ενός ηθικού πολιτισμού... Οι αφηγήσεις του μας δείχνουν με ποιο τρόπο κατόρθωσε να συλλάβει τη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και να κατακτήσει ο ίδιος την πλέον ανεπιτήδευτη ευσέβεια». (Αλβέρτος Σβάιτσερ, Δέος για τη ζωή, επίμετρο Στέφαν Τσβάιχ, πρόλογος Σταύρος Ζουμπουλάκης, μτφρ.-ανθολόγηση-χρονολόγιο Θοδωρής Τσομίδης, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2020, σ. 32).

O Στέφαν Τσβάιχ: Μια μέρα με τον Αλβέρτο Σβάιτσερ. μια αξέχαστη εμπειρία (1932): «Σλέστατ, Μιλούζ, Ταν, ονόματα που ξεπηδούν μέσα από πολεμικά ανακοινωθέντα 10.000 νεκροί εδώ, 15.000 νεκροί εκεί, πέρα στα Βόσγια όρη, το ασημένιο περίγραμμα των οποίων αχνοφαίνεται πίσω από την ομίχλη, περισσότεροι από 100.000 άνδρες σφαγιάστηκαν με ξιφολόγχη, επλήγησαν από σφαίρες, δηλητηριάστηκαν και θανατώθηκαν με αέρια, παράφορα δοσμένοι στο μίσος και στον αδελφοκτόνο πόλεμο.

Τούτη την ώρα κλονίζεσαι και δεν μπορείς να καταλάβεις πώς είναι δυνατόν η ανθρωπότητα που ανυψώθηκε σε ασύλληπτες απερίγραπτες κορυφές του πνεύματος να αδυνατεί, χιλιάδες χρόνια τώρα, να διδαχθεί το παρακάτω απλούστερο μυστικό: πως οι άνθρωποι που μοιράζονται τούτα τα αιώνια αγαθά οφείλουν να κρατούν ζωντανό το πνεύμα της συνεννόησης». (Αλβέρτος Σβάιτσερ, ό.π., σ. 146).

Κι ένας μεταγενέστερος υπερασπιστής της ζωής στον πλανήτη, ο E.O.Wilson, αισιόδοξα σημειώνει ότι «τελικά, η επιτυχία ή η αποτυχία θα εξαρτηθεί από μία ηθική απόφαση, μία απόφαση για την οποία όσοι βρίσκονται σήμερα εν ζωή θα χαρακτηριστούν και θα κριθούν από όλες τις επόμενες γενιές. Πιστεύω ότι θα επιλέξουν σοφά». (Το μέλλον της ζωής, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, επιστ. επιμ.: Σπύρος Σφενδουράκης, εκδ. Σύναλμα, Αθήνα 2002, σ.296).

Η έννοια της «συνεννόησης» και της «ηθικής απόφασης», κατά τον ρουν της ιστορίας, από ένα σημείο και μετά, γίνεται εντελώς μη προσπελάσιμη από την πανίσχυρη «επαρχιακή σκέψη», που κυριαρχεί και διαμορφώνει τον γήινο πολιτισμό τα 6000 αυτά πρώτα χρόνια του πολιτισμού.
Αλλά δεν μπορούμε να προδικάσομε την εσφαλμένη απόφαση!

Ο Καντ, ο οραματιστής του ΟΗΕ (ήδη από το 1795), (ένας καλός άνθρωπος-και φαίνεται ότι όπως για να είσαι καλός δάσκαλος πρέπει να είσαι καλός άνθρωπος, το ίδιο ισχύει και για το να είσαι καλός διανοούμενος), θα αισθανόταν σίγουρα απελπισία από τη διαμόρφωση της πραγματικότητας των ημερών μας, όπου: αντί για την «ενότητα» του κόσμου και για τον δρόμο προς την «Αιώνια ειρήνη», η όλη κατάσταση εξωθείται σταθερά προς τη διάσπαση, τον αδυσώπητο πόλεμο και την ανήκεστη καταστροφή.

Η αποδυνάμωση της Κοινωνίας των Εθνών, που άρχισε αμέσως μετά την ίδρυσή της (1921), και που επιταχύνθηκε μετά το 1930, καθώς κατίσχυσε πλήρως η «επαρχιακή σκέψη»- όπως συμβαίνει και στις μέρες μας-αντί να αποτρέψει, οδήγησε στην ανυπέρβλητη τραγωδία του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, για την οποία οι νεότερες γενιές ελάχιστα γνωρίζουν.

Η σημερινή αποδυνάμωση του ΟΗΕ αποτελεί τεράστιο πολιτικό σφάλμα. Μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, που θα επιβάλουν τη δική τους «λογική» σε όλα ανεξαιρέτως τα «δρώντα υποκείμενα της ιστορίας»-όπως έχει κατ'επανάληψη συμβεί και κατά τους προηγούμενους αιώνες. Είναι προφανές ότι μόνο η ενδυνάμωση του ΟΗΕ και η ισχυροποίησή του αποτελεί ελπίδα για την ανθρωπότητα. Για ένα δρόμο διάσωσης του ανθρώπου και της ζωής. και για την ελπίδα μιας ευημερούσας ανθρωπότητας.

Ο Αμερικανός ιστορικός Πωλ Μπόϋερ (Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, μτφρ. Γεωργία-Θεοδώρα Ιντζέ, επιμ.-πρόλ. Θεοδόσιος Καρβουναράκης, εκδ. Θύραθεν/ Oxford University Press, Aθήνα 2015, σ. 219) κλείνει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του με την παρατήρηση ότι η συμβολή των Αμερικανών στα επιτεύγματα της ανθρωπότητας, στις επιστήμες, την ιατρική και τις τέχνες... « αν τα βάλουμε όλα στη ζυγαριά, το ιστορικό της Αμερικής στα επιτεύγματα για την προαγωγή της ανθρώπινης ευημερίας μπορεί τελικά να βαραίνει περισσότερο από τα υπόλοιπα».

Είδαμε πιο πάνω ότι κατά τη μεγάλη Κρίση των πυραύλων της Κούβας (1962) ο ρόλος του ΟΗΕ υπήρξε ευεργετικός για την ανθρωπότητα. Εκτός των άλλων δεκάδες χώρες παρενέβαιναν συνεχώς προς τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ για την αποτροπή ενός παγκόσμιου πυρηνικού ολέθρου. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές-Κυβερνήτες επέδειξαν αληθινή φρόνηση! στον υπέρτατο βαθμό που απαιτούσαν οι κρισιμότατες εκείνες στιγμές. Και το μεγάλο κακό απετράπη.

Οι δρόμοι της «παλαιάς ιστορίας», όπου έχει ξαναπεράσει η ανθρωπότητα στις μέρες αυτές, δεν οδηγούν παρά σε πλήρες αδιέξοδο. Ο Αϊνστάιν είχε πει ότι «ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν», υπονοώντας –το πιθανότερο- ότι στη δομή του σύμπαντος τίποτα δεν είναι τυχαίο, αλλ'απεναντίας όλα έχουν εναρμονισθεί με απόλυτη σοφία σε μία σταθερή δομή, που προσδιορίζεται από τους φυσικούς νόμους. Μπορεί ο Stephen Hawking και ο συνεργάτης του Thomas Hertog να εκφράζουν την άποψη ότι ο Θεός έριξε τα ζάρια τουλάχιστον μία στιγμή-τη στιγμή της Δημιουργίας. Κάποιοι άνθρωποι όμως –και όχι μόνο μία φορά- παίζουν στα ζάρια ανά τους αιώνες τη ζωή των ανθρώπων, μοιραία και τη δική τους ζωή. Το ίδιο ακριβώς που συμβαίνει και στις μέρες μας...

Αποφεύγοντας την οποιαδήποτε αναφορά στον «καλόν καγαθόν» πολίτη του Πλάτωνα και την «τέλεια ανθρωπιά» του Κομφούκιου, υπάρχουν αυτή τη στιγμή στον πλανήτη μας εκατομμύρια πτυχιούχοι Ανωτάτων Σχολών. Και πάρα πολλοί διδάκτορες, που εν πολλοίς κινούν ολόκληρη την ερευνητική και παραγωγική διαδικασία του πλανήτη και στο υλικό μέρος του πολιτισμού και στο διανοητικό. Αυτοί όλοι δεν υπάρχουν πουθενά ως διαμορφωτές μιας παγκόσμιας κοινής γνώμης περισσότερο αντικειμενικής και με ηθικό υπόβαθρο. Αυτοί όλοι -ανάμεσά τους και οι εξειδικευμένοι γνώστες των καταστροφικών τεχνολογικών δυνατοτήτων του πολιτισμού μας-, θα μπορούσε να έχουν μια περισσότερο θετική παρουσία.

Η τέχνη και η όλη καλλιτεχνική δημιουργία θα μπορούσε επίσης να πραγματοποιήσει μια ευεργετική παρέμβαση ως καθημερινή καλλιτεχνική δημιουργία, επηρεάζοντας άμεσα την πλειονότητα των ανθρώπων. Θα μπορούσε-έτσι και για τον χώρο του ιδεατού τουλάχιστον-να υπάρξει μια «Σχολή Φιλοσοφίας και Πολιτικής Τέχνης» για τους μέλλοντες Κυβερνήτες, πέρ'από τις σπουδές και την εξειδίκευση ενός εκάστου, ως μία κάποια ελπιδοφόρα απαρχή της ιστορίας.

(Στην ίδια Σχολή θα μπορούσε να φοιτούν και όσοι, ως εκ της θέσεώς τους, επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη ζωή στον πλανήτη. Και να οδηγούν προς την «Ένωση των Πολιτειών του Κόσμου» αντί της ολέθριας αντιπαράθεσης, όπου η κοινή προσπάθεια για το καλύτερο απουσιάζει εντελώς).

Οι Άνταμ Φρανκ, Ντέιβιντ Γκρίνσπουν, και Σάρα Γουώκερ στο άρθρο τους Can a planet have a mind of its own?, τοποθετούν σωστά και σε μία ουσιώδη κατεύθυνση το μεγάλο ζήτημα της ανθρώπινης και της πλανητικής νοημοσύνης. Αλλά -κατά την άποψή τους-, «δεν έχουμε ακόμα τη δυνατότητα να αντιδρούμε συλλογικά προς το βέλτιστο συμφέρον του πλανήτη...» ( «we don't yet have the ability to communally respond in the best interests of the planet...»)

Η προσπέλαση και διερεύνηση των μηχανισμών της πλανητικής νοημοσύνης μπορεί να προσφέρει μία δυνατότητα αναγωγής του πολιτισμού πέρ'από το αυτοκαταστροφικό και το απάνθρωπο. και το τραγικό για τη ζωή εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ανθρώπων. αν και το ζήτημα της παρουσίας του ανθρώπου στον πλανήτη και των δράσεων της ανθρώπινης νοημοσύνης είναι ένα εξαιρετικά ευρύ προς μελέτη ζήτημα.

Μέχρι στιγμής παραμένει γεγονός ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν παράγει παγκόσμια ενωτική δραστηριότητα. Ούτε και προσπαθεί να κατανοήσει το βέλτιστο για το συμφέρον του πλανήτη. Απεναντίας οι τάσεις παραμένουν εξόχως διασπαστικές. Αλλά ο κάθε νέος πόλεμος αποτελεί ένα ακόμα μη αναστρέψιμο βήμα προς την παγκόσμια κατάρρευση, με πρώτους καταρρέοντες τους επιχειρούντες τον πόλεμο ή και τους υποκινούντες τον πόλεμο... Η ψυχή των ανθρώπων δεν μπορεί να υπομείνει άλλο τον ζόφον που ενσπείρει καθημερινά η παγκόσμια «πολιτική τέχνη» και οι κάθε είδους άλλες πασιφανείς αιτίες τρόμου.

Ανθρώπινη νοημοσύνη, πλανητική νοημοσύνη: Η κατανόηση της ανθρώπινης νοημοσύνης –σε αντιδιαστολή με την πλανητική νοημοσύνη-είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα. (Το μέγιστο και καθοριστικό βήμα θα είναι η κατανόηση της Συμπαντικής Νοημοσύνης και η όλη αναγεννητική-εξισορροπητική δύναμη της-απροσπέλαστης- Συμπαντικής ευφυΐας).

Μέχρι όμως η ανθρωπότητα να οικειοποιηθεί την πλανητική νοημοσύνη, η ανθρώπινη νοημοσύνη -σε αγαστή συνύπαρξη και συνεργασία με την τεχνητή νοημοσύνη- οφείλει επί του παρόντος να κερδίσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ύπαρξης για τον άνθρωπο και τον πλανήτη.

Κι αυτό ακριβώς μόνο ο ΟΗΕ και η πραγματική αύξηση της επιρροής του, μέσα στο πνεύμα της όλης του θεωρητικής συγκρότησης, μπορεί αυτή τη στιγμή να το πραγματοποιήσει, ενισχυόμενος από όλους τους συμμετέχοντες, είτε πρόκειται για ισχυρές, είτε και για λιγότερο ισχυρές χώρες. Ο ΟΗΕ άλλωστε είναι ο πρώτος που άρχισε να υλοποιεί τη «Διαλεκτική της παγκόσμιας διάσωσης» με τις συνδιασκέψεις για το κλίμα και την κλιματική αλλαγή ήδη από το 1970, με πρώτη τη Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης.

Ο ΟΗΕ ισχυροποιημένος και με εκπροσώπους που κατανοούν την όλη πραγματικότητα της εποχής μας, μπορεί να δράσει αποτρεπτικά για κάθε νέο –και ολέθριο για όλους- πόλεμο: ώστε να πάρει ο κόσμος μας μιαν ανάσα ανακούφισης και να πιστέψει ότι είναι δυνατόν να υπάρξει η αισιόδοξη απαρχή τού να τίθενται κάποια σταθερά θεμέλια για το «μεγάλο έπος της παγκόσμιας διάσωσης».

Σπύρος Βρεττός
Συγγραφέας, Δρ. Φιλολογίας

Προσθήκη σχολίου

Βεβαιωθείτε ότι εισάγετε τις (*) απαιτούμενες πληροφορίες, όπου ενδείκνυται. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.

Πολυμέσα

Cookies make it easier for us to provide you with our services. With the usage of our services you permit us to use cookies.
Ok Decline