Που βέβαια εξακολουθούν να έχουν εξαιρετική απήχηση σε πάρα πολλούς ανθρώπους, σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς η μορφωτική κατάσταση είναι αυτή που είναι και προσδιορίζει το παγκόσμιο είναι. Εκτός των άλλων και το ανθρώπινο ον παραμένει εξαιρετικά επιρρεπές στις κάθε είδους φαντασιώσεις.
Η πραγματική απειλή βέβαια- όπως πολύ απλά λέγεται – είναι ο ίδιος ο άνθρωπος ή-ακριβέστερα- εκείνοι οι άνθρωποι που με τις αποφάσεις και τις πράξεις τους επηρεάζουν άμεσα το ιστορικό γίγνεσθαι. Και αυτό που αποκαλούμε σύγχρονο πολιτισμό στο σύνολό του, συμπεριλαμβανομένης πρωτίστως και της τεχνολογίας και της οικονομίας.
Σε τι περίπου συνίσταται αυτή η παγκόσμια απειλή:
1. Η συνεχής επιδείνωση των κλιματολογικών συνθηκών του πλανήτη, με αθέατες και μη πλήρως διερευνημένες, ως αυτή τη στιγμή, επιπτώσεις, που μπορεί να παράξουν εκτός ελέγχου καταστάσεις σε εκτεταμένες περιοχές του πλανήτη. Ακραίες και-κάποια στιγμή- μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Μ' ένα πλήρως από τις αλόγιστες ανθρώπινες παρεμβάσεις, κατεστραμμένο φυσικό περιβάλλον, που εκπέμπει θάνατο για τον άνθρωπο και για ό,τι ζωντανό υπάρχει στη φύση. Στα φαινόμενα αυτά επιπροστίθενται και οι μεγάλοι σεισμοί, που θεωρούνται αναπόφευκτοι. (Αυτό από τους πολλούς ανθρώπους γίνεται κατανοητό με εξαιρετικά βραδείς ρυθμούς και είναι αυτό εντελώς φυσιολογικό μέσα στο συνολικό παγκόσμιο πολιτισμό, που μας εμπεριέχει όλους).
2. Η παγκόσμια οικονομία: Το μεγαλύτερο ποσοστό, πάνω από το 90% του υπάρχοντος στον κόσμο χρήματος, έχει περάσει στην περιοχή του κυβερνοχώρου. Αν αυτό αληθεύει πλήρως, τότε το χρήμα που διατίθεται για την παραγωγή, αντιστοιχεί σ'ένα ελάχιστο ποσοστό 9% περίπου του υπάρχοντος στον κόσμο χρήματος. Το μέγιστο ποσοστό του χρήματος στον κυβερνοχώρο δεν έχει άλλη κατεύθυνση- ενδεχομένως και άλλη δυνατότητα- και με τους εκατοντάδες ανθρώπους ανά τον κόσμο προικισμένους και λιγότερο προικισμένους που το υπηρετούν-από την κερδοσκοπία. (Γεγονός που εκτός των άλλων, επιτείνει την ανισομερή κατανομή του πλούτου και παράγει νέες καταστάσεις αστάθειας στην παγκόσμια οικονομία). Ένα νέο «απόλυτο πνεύμα» τείνει να κυριαρχήσει πλήρως στον κόσμο: Είναι το θρυλούμενο πνεύμα «των αγορών». Μία νέα ιστορική οντότητα στην οποία όλα τα κράτη και σχεδόν όλα τα άτομα είναι οφειλέτες.
Αλλ' αυτό καθαυτό η ηλεκτρονική διασύνδεση του χρήματος παγκοσμίως συνεπάγεται έναν πραγματικό κίνδυνο: μία επιμέρους καταστροφή μπορεί να συνεπιφέρει κατάρρευση και αποσύνθεση της παγκόσμιας οικονομίας με συνέπειες απίστευτα υπέρτερες της υπάρχουσας απανθρωπιάς, που μόνον ένας υπερτέλειος ηλεκτρονικός υπολογιστής θα μπορούσε να αναπαράξει στο χώρο της προσομοίωσης. Αυτή η απειλή φαίνεται να έχει και κάτι το θετικό: ηχεί και ως μία νέα «ισορροπία τρόμου». Δηλαδή όπως η ατομική και η πυρηνική βόμβα κατόρθωσαν να αποτρέψουν μία παγκόσμια σύρραξη εξαιτίας της επαπειλούμενης ολοσχερούς παγκόσμιας καταστροφής, έτσι ενδεχομένως και η απειλή της παγκόσμιας οικονομικής καταστροφής από την καταστροφή μιας επιμέρους οικονομίας, είναι δυνατόν να ενισχύσει την παγκόσμια οικονομική ισορροπία.
Να προωθήσει την έννοια της εποπτείας των χρηματοπιστωτικών συστημάτων, ώστε να πάψει να κυριαρχεί η ανυπαρξία των οποιωνδήποτε επιχειρηματικών κωδίκων συμπεριφοράς. Ν'αποτρέψει, ενδεχομένως, ή και να θεραπεύσει άκρως επικίνδυνες καταστάσεις ύφεσης, τοπικής ή παγκόσμιας. Ή και να παράξει μια νέα αντίληψη για το παγκόσμιο κοινό συμφέρον, όχι μόνο στους πανεπιστημιακούς χώρους και στους κάθε είδους μελετητές αλλά και στα διεθνή φόρουμ, όπου συναντώνται τα κράτη, στο Δ. Ν.Τ. , στους G7, στους G20.... Αν και η απουσία οποιασδήποτε ηθικής που συμβαδίζει με ιστορικές περιόδους χαμηλής τελικά αντιληπτικότητας πολλών από τους πρωταγωνιστές τους , καθιστά όλο και περισσότερο δυσχερή τα πράγματα, δεδομένων και των ορίων της ανθρώπινης νόησης. Ξαναφέρνει όμως στο προσκήνιο την έννοια της πολιτικής και των πολιτικών. Και της φιλοσοφίας, καθώς το απόλυτο πνεύμα δεν έχει οδηγήσει ως τα σήμερα παρά σε καταστάσεις αφόρητης απανθρωπιάς. Αυτό το απόλυτο πνεύμα, που κάθε φορά κατασκευάζουν κάποιοι άνθρωποι, απαιτεί ανθρωποθυσίες για να εξευμενιστεί. Και αντιτίθεται πάντα προς καταστάσεις αυθεντικής ανθρωπιάς.
Φαίνεται πως εκείνο που διακρίνει την ιστορία είναι περισσότερο ένα έλλειμμα ευφυίας από το οποίο εκπηγάζει και η ανυπαρξία ηθικής. Υπάρχει μία διαρκής αδυναμία πρόληψης και αποτροπής τραγικών καταστάσεων, που κάθε φορά επανέρχονται στο ιστορικό προσκήνιο σχεδόν νομοτελειακά. Αυτή η έννοια της πρόληψης ως δυνητικά πραγματοποιήσιμο επίτευγμα, αποτελεί το κορυφαίο αίτημα και πρόβλημα της εποχής μας.
Την επικινδυνότητα της εποχής μας και των καταχθόνιων πρακτικών, (που ποτέ δεν βγήκαν σε καλό κανενός), χωρίς να θέλομε να δημιουργήσομε εικόνες ζόφου, επιτείνει και η ένταση της επίθεσης ανίατων ασθενειών. Το γεγονός αυτό αποτελεί και το μοναδικό ίσως παράδειγμα παγκόσμιας δημοκρατικότητας. Οι ασθένειες δεν ξεχωρίζουν τους ανθρώπους. Το τραγικό τέλος του Steve Jobs της Apple, ενός ξεχωριστού ανθρώπου του κυβερνοχώρου και χιλιάδων άλλων ανθρώπων είναι ο αψευδέστερος μάρτυρας αυτής της-μοναδικής!- δημοκρατικότητας στον κόσμο. Αποτελεί παράδοξο φαινόμενο, ενδεχομένως, το ότι ο λεγόμενος σύγχρονος, αναπτυγμένος άνθρωπος, αρνείται -ή και αδυνατεί- να κατανοήσει γεγονότα μεγάλης σημασίας και βιώνει την καθημερινή ζωή του σαν να μην συμβαίνει τίποτα.
Γεννιέται εύλογα το ερώτημα αν μπορεί να διαγνωστεί εκ των προτέρων η πλάνη. Αν υπάρχει η δυνατότητα να αποτραπεί η γένεση και η περαιτέρω εξέλιξη ενός κόσμου απόλυτης, ανεξέλεγκτης και πλήρους απανθρωπιάς. Όπου και η υπεραύξηση του πληθυσμού της γης, και η εξάντληση -και η μη έγκαιρη αντικατάσταση-των πηγών ενέργειας από άλλες, περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον και τη ζωή-και η εντεινόμενη έλλειψη πόσιμου ύδατος- θα επιτείνουν δραματικά την όλη πραγματικότητα, τοπική ή και παγκόσμια. Επιδεινώνοντας μαζί και τη σύγχυση και την ανημπόρια της ανθρώπινης σκέψης.
Οπωσδήποτε φαίνεται να υπάρχουν ακόμα περιθώρια θετικής δράσης. Αναδύεται μια έννοια ομορφιάς και νέων δυνατοτήτων. Τουλάχιστον στο πεδίο της θεωρητικής επεξεργασίας, αλλά-θέλομε πάντοτε να ελπίζομε και της πρακτικής εφαρμογής. Σε μερικά από τα παραπάνω μεγάλα ζητήματα, με σύντομες σημειώσεις θα επανέλθομε.
Σπύρος Βρεττός, Συγγραφέας-Δ.φ.
